🌾 Mayıs 2025 Çölyak Farkındalık Ayı
🔎 Çölyak Hastalığına Genel Bakış
Çölyak hastalığı, gluten adlı proteine karşı bağışıklık sisteminin aşırı tepki vermesiyle ortaya çıkan bir sindirim sistemi hastalığıdır. Bu hastalık, buğday, arpa ve çavdarda bulunan gluten tüketildiğinde ince bağırsaklarda iltihaplanmaya ve villus adı verilen yapıların zarar görmesine yol açar.
Dünya genelinde her 100 kişiden yaklaşık 1’inde çölyak hastalığı görülmektedir. Ancak birçok vaka uzun yıllar boyunca tanı alamadan yaşamını sürdürmektedir.
❓ Acaba Bende de Çölyak Olabilir mi?
Çölyak hastalığı bazen yıllarca fark edilmeden ilerleyebilir. Eğer aşağıdaki belirtilerden birkaçını yaşıyorsanız bir gastroenteroloji uzmanına danışmanız faydalı olabilir:
Sık Görülen Belirtiler:
- Sürekli veya tekrarlayan ishal
- Karın ağrısı ve şişkinlik
- Kilo kaybı veya kilo alamama
- Sürekli yorgunluk ve halsizlik
- Kansızlık (özellikle demir eksikliği)
- Deride kaşıntılı döküntüler (dermatitis herpetiformis)
Çocuklarda Ek Belirtiler:
- Büyüme geriliği
- Huzursuzluk veya davranış değişiklikleri
- Diş minesinde bozulmalar
Daha Az Bilinen Belirtiler:
- Eklem ağrıları
- Migren benzeri baş ağrıları
- Adet düzensizlikleri
- Kısırlık (infertilite)
- Osteoporoz (kemik erimesi)
Not: Belirtiler kişiden kişiye değişebilir. Bazı kişilerde hiç sindirim sistemi şikâyeti olmayabilir.
Unutmayın: Bu belirtileri yaşıyorsanız kendi kendinize glutensiz diyete başlamadan önce mutlaka bir doktora başvurmalısınız. Gluteni diyetinizden çıkarmanız tanı testlerini etkileyebilir.
⚠️ Çölyak Hastalığının Komplikasyonları
Tanı konulmaz ya da diyet uygulanmazsa aşağıdaki sağlık sorunları gelişebilir:
- Beslenme Yetersizlikleri: Özellikle demir, B12, D vitamini ve kalsiyum eksikliği.
- Kemik Erimesi (Osteoporoz): Emilim bozukluğu nedeniyle düşük kemik yoğunluğu.
- Büyüme Geriliği (Çocuklarda): Boy uzamasında yavaşlama ve kilo alımında zorluk.
- İnfertilite: Kadınlarda adet düzensizlikleri ve kısırlık riskinde artış.
- Bağışıklık Sistemi Sorunları: Otoimmün tiroid hastalıkları ve tip 1 diyabet riski.
- Bağırsak Kanseri: Uzun süre tedavisiz kalan hastalarda çok nadir de olsa görülebilir.
🏥 Ne Zaman Doktora Gitmeliyim?
Aşağıdaki durumları yaşıyorsanız bir gastroenteroloji uzmanına başvurmanız önerilir:
- Yukarıda sayılan sindirim şikayetlerinden (ishal, şişkinlik, karın ağrısı) herhangi biri 2 haftadan uzun sürüyorsa
- Kansızlık (özellikle demir eksikliği) varsa ve nedeni bulunamıyorsa
- İnatçı yorgunluk ya da açıklanamayan kilo kaybı yaşıyorsanız
- Ailede çölyak hastası varsa
- Cilt döküntüleri (özellikle kaşıntılı ve su toplayan) fark ediyorsanız
- Çocuğunuzda büyüme geriliği veya davranış değişiklikleri gözlemliyorsanız.
🍽 Glutensiz Beslenme: Sağlığın Anahtarı
Glutensiz diyet, çölyak hastalığının tek ve etkili tedavisidir.
Uzak durulması gerekenler:
❌ Buğday, arpa, çavdar, kuskus, bulgur
❌ Hazır çorbalar, soslar ve bazı işlenmiş gıdalar (etiket kontrolü şart!)
Serbest ve güvenli besinler:
✅ Taze meyve ve sebzeler
✅ Et, tavuk, balık (pane veya soslu olmayan)
✅ Yumurta
✅ Süt ve süt ürünleri (etiket kontrolü yapılmalı)
✅ Pirinç, mısır, kinoa, karabuğday
✅ Nohut, mercimek gibi baklagiller
Dikkat: Çapraz bulaş riski taşımayan ortamda hazırlanmış ürünler tercih edilmelidir.
💡 Beslenme Önerileri
- Lif Alımına Özen Gösterin: Glutensiz diyet düşük lifli olabilir. Kinoa, chia tohumu ve sebzeler tercih edin.
- Vitamin Takviyesi Gerekebilir: Özellikle D vitamini ve demir düzeylerinizi düzenli kontrol ettirin.
- Ev Yapımı Tercih Edin: İşlenmiş glutensiz ürünler yerine ev yapımı yemekler daha sağlıklı ve ekonomik olabilir.
Çölyak Dostu Tarif: Nohut Unlu Kabak Mücveri
Malzemeler:
- 2 adet orta boy kabak (rendelenmiş, suyu sıkılmış)
- 1 adet yumurta
- 3 yemek kaşığı nohut unu (glutensiz ve yüksek proteinli) veya nohutu blendirdan gecirip kullanin
- 1 avuç ince doğranmış dereotu
- 1 avuç ince doğranmış maydanoz
- 1 çay kaşığı kararbiber
- 1 çay kaşığı kimyon
- 1 çay kaşığı tuz
- Kızartmak için zeytinyağı veya fırın için biraz yağlı kağıt
Hazırlık:
- Rendelenmiş ve suyu sıkılmış kabağı geniş bir kaba alın.
- Üzerine yumurta, nohut unu veya blendr nohutu ve ince doğranmış yeşillikleri ekleyin.
- Baharatları ilave edip karıştırın. Harç çok cıvıksa bir kaşık daha nohut unu ekleyebilirsiniz.
- Tavaya az zeytinyağı koyup orta ateşte iki tarafını da kızartın veya fırında 180°C’de yağlı kağıt serili tepside 20-25 dakika pişirin.
İpucu: Yanına yoğurt ve sarımsaklı bir sos ekleyebilirsiniz.
