Pestisitler; bitkileri böcek, yabani ot, mantar ve zararlı organizmalara karşı korumak için kullanılan maddeler olarak tanımlanır. Genellikle tarım sektöründe kullanılmakla birlikte, belediyelerce sineklere karşı, orman zararlılarının kontrolünde ve depolama alanlarında da yaygın olarak kullanılmaktadır.
Modern tarımda üretkenliği artırmak amacıyla tarım ilaçlarının kullanımı yaygınlaşmıştır. Kontrolsüz ve yoğun kullanımları ise ekolojik dengeyi bozmakta, insan sağlığını tehdit etmekte ve tarımsal biyoçeşitliliği azaltmaktadır.
Glifosat /Yabani Ot İlaçları
Ticari İsimler: Roundup, Touchdown, Glifosat 360, Glifosat 480
Buğday, mısır, soya fasulyesi, pamuk, şeker pancarı, üzüm, zeytin, narenciye türleri ve asma yaprağı gibi ürünlerde kullanılır.
Sistemik ve geniş spektrumlu herbisittir(yabani ot ilacı). Dünya Sağlık Örgütü tarafından "muhtemel kanserojen" olarak sınıflandırılmıştır.
Neonikotinoid /Böcek İlaçları
Ticari İsimler: Actara, Cruiser, Poncho, Voliam Flexi, Confidor
Marul, soya fasulyesi, yağlık zeytin, mısır, karpuz, hıyar, patlıcan, biber, domates, patates, şeftali, armut ve elma gibi ürünlerde kullanılır.
Yaprak bitleri, beyaz sinek, trips gibi emici zararlılarla mücadelede kullanılır.
Arılar başta olmak üzere uçucu böceklere zarar verdiği için AB'de tarım arazilerinde kullanımı yasaklanmıştır.
Glufosinat/Yabani Ot İlaçları
Ticari isimler: Liberty, Basta, Rely, Finale
Zeytin, üzüm, erik, şeftali, kayısı, armut, kiraz, elma, limon ve turunçgiller gibi ürünlerde kullanılır.
Klorantraniliprol/Böcek İlaçları
Ticari isimler: Coragen, Altacor
Pamuk, şeker pancarı, mısır, yer fıstığı, mercimek, asma yaprağı, baş lahana, karnabahar, kornişon, hıyar, patlıcan, biber, domates, patates, ceviz, Antep fıstığı, fındık ve üzüm gibi ürünlerde kullanılır.
Mantar İlaçları
Ticari isimler: Rovral, Domark, Inspire
Şeker pancarı, buğday, mısır, pirinç, asma yaprağı ve üzüm gibi ürünlerde kullanılır.
Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri
Akut Zehirlenmeler: Pestisitlere yüksek dozda ve kısa süreli maruz kalınması, özellikle tarım işçileri arasında yaygın olarak görülen akut zehirlenmelere yol açar. Baş ağrısı, baş dönmesi, kusma, solunum sıkıntısı, kas spazmları görülür.
Kronik Etkiler: Düşük dozda uzun süreli maruziyet aşağıdaki sağlık sorunları ile ilişkilendirilmiştir:
- Nörolojik bozukluklar (Parkinson hastalığı, dikkat eksikliği)
- Kanser (lenfoma, lösemi)
- Endokrin sistem bozuklukları (hormonal sorunlar)
- Üreme sağlığı sorunları
- Doğum kusurları ve gelişimsel bozukluklar
Tarım işçileri, pestisit uygulayıcıları ve pestisit kalıntılı ürünleri tüketen bireyler bu rahatsızlıklar açısından risk grubunda yer alır. İnhalasyon (soluma), cilt teması ve beslenme ile tüketim yoluyla vücuda bu kimyasallar alınmaktadır.
Pestisitlerin Çevresel ve Tarımsal Etkileri
Toprak: Pestisit kalıntıları ile toprak mikroorganizmalarının zarar görmesi, toprak verimliliğini azaltmaktadır. Dolayısıyla besinlerdeki mineraller de azalmaktadır.
Su Ekosistemleri: Pestisitlerin yağmur ve sulama yoluyla yüzey ve yeraltı sularına taşınması, tatlı su canlıları üzerinde toksik etkilere neden olur.
Biyoçeşitlilik: Arılar üzerinde öldürücü veya davranışsal değişiklik gibi etkiler yapabilir. Diğer faydalı yırtıcı böcekler, kuşlar gibi türleri de etkileyebilmektedir. Faydalı organizmaların zarar görmesi, biyoçeşitlilik kaybına ve ekosistem dengesinin bozulmasına yol açmaktadır.
Direnç Gelişimi: Zararlı organizmalar zamanla pestisitlere karşı direnç geliştirebilir. Bunun sonucunda daha fazla ve daha toksik pestisit kullanımı ile istenmeyen bir kısır döngü oluşur.
Sekonder Zararlılar: Pestisitler ile doğal düşmanların yok edilmesi, daha önce zararlı olmayan bazı canlıların artmasına ve zararlı hale gelmesine neden olabilir.
Kimyasal Kalıntılar: Bitkisel ürünlerde kalan pestisit kalıntıları hem insan sağlığı hem de dış ticaret açısından sorun oluşturur. Kalıntı limitlerinin aşılması, ihracat kısıtlamalarına neden olabilir.
Yasal Düzenlemeler
Tarım ilaçlarında kullanılan maddeler, ülkelerin düzenleyici kurumları tarafından denetlenir. Avrupa Birliği'nde EFSA, ABD’de EPA, Türkiye’de Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından ruhsatlandırma ve maksimum kalıntı limiti (MRL) belirlenmektedir.
2020 itibarıyla birçok yüksek toksisiteli madde yasaklanmış veya kullanım kısıtlamalarına tabi tutulmuştur (Parathion, DDT).
Alternatif Yaklaşımlar
· Kimyasal ilaçların yerine doğal biyolojik ve kültürel yöntemlerin kullanılması önerilmektedir.
· Çiftçilerin pestisit kullanımı konusunda eğitilmesi, bilinçli kullanımın artmasına yardımcı olabilir.
· Pestisit ruhsatlandırmaları, maksimum kalıntı limitleri (MRL) konusundaki düzenlemeler ile riskler azaltılabilir.
Sonuç:
Pestisitler, tarımsal üretimde zararlı organizmalarla mücadele amacıyla kullanılan kimyasal veya biyolojik maddelerdir. Ancak bu maddelerin bilinçsiz ve yoğun kullanımı, hedef dışı organizmalar, çevre ve insan sağlığı üzerinde ciddi olumsuz etkilere neden olabilmektedir.
Son yıllarda pestisitlerin etkileri üzerine yapılan çalışmalar, bu bileşiklerin sürdürülebilir tarım sistemleriyle uyumlu olmadığını ortaya koymaktadır.
Biyolojik mücadele yöntemleri ve organik tarım teknikleri bu ilaçlara alternatif olabilir.