Düşüncelerinizi toparlamakta, çalışmalarınıza odaklanmakta, karar vermekte, bazı şeyleri hatırlamakta zorlanıyor musunuz? Zihniniz sürekli yorgun mu? Bu konuda yalnız değilsiniz. Son dönemlerde sıkça karşılaşılan, özellikle Covid19 salgını sonrası adı çok duyulan beyin sisi nedir bir bakalım:
Beyin sisi (brain fog) terimi, ilk olarak 1850'lerde kullanılmıştır. Dr.Tunstall bu terimi, aşırı zihinsel çaba sonucu ortaya çıkan mental yorgunluğu tanımlamak için kullanmıştır. Özellikle yazarlar, öğretmenler ve öğrenciler gibi "beyin işçileri" arasında yaygın olarak görülen bu durum, aşırı çalışmanın bir sonucu olarak kabul edilmiştir. 1960'larda, "beyin sisi sendromu" kavramı yeniden ortaya atılmıştır. Günümüzde "beyin sisi" terimi, tıbbi bir tanı olmamakla birlikte, çeşitli sağlık sorunları ve yaşam tarzı faktörleriyle ilişkili olarak bazı bilişsel zorluklar yaşanmasını tanımlamak için kullanılmaktadır.
Belirtileri
- Odaklanma güçlüğü
- Unutkanlık
- Zihinsel yorgunluk
- Düşünme hızında yavaşlama
- Karar verme zorluğu
- Yorgun uyanma, devamlı uykulu hissetme
Beyin Sisine Neden Olabilecek Durumlar
1. Uyku Bozuklukları: Yetersiz veya kalitesiz uyku, beynin kendini onarmasını engeller. ‘Kronik uyku eksikliği, dikkat, hafıza ve karar verme süreçlerini doğrudan etkiler (Walker, Why We Sleep, 2017).’
2. Vitamin/Mineral Eksiklikleri: B12, D vitamini, demir, omega-3 yağ asitleri gibi vitamin/mineral eksiklikleri. ‘B12 eksikliği bilişsel yavaşlama ve unutkanlıkla ilişkilidir (Neurology, 2007).’
3. Stres ve Anksiyete: Kortizol hormonunun artışı, beyin fonksiyonlarını olumsuz etkiler. ‘Kronik stres, hipokampüs ve prefrontal korteks üzerinde olumsuz etkilidir (McEwen, Nature Reviews Neuroscience, 2007).’
4. Enflamasyon (İltihaplanma): Kronik inflamasyon, sinir iletimini yavaşlatabilir. ‘İnflamatuvar sitokinler (örneğin CCL11) beyin sisi ile ilişkilendirilmiştir (Nature, 2022).’
5. Bazı İlaçlar: Antihistaminikler, antidepresanlar, kas gevşeticiler, kemoterapi ilaçları vs merkezi sinir sistemi üzerinde yavaşlatıcı etki yapabilir.
6. Bazı Hastalıklar: Fibromiyalji, Multipl skleroz (MS), Lupus, Tiroid bozuklukları (hipotiroidi), Long COVID gibi hastalıkların sebebi veya sonucu olarak nörolojik veya otoimmün etkilerle beyin işlevleri de etkilenir.
7. Hormonal Değişiklikler: Gebelik, doğum sonrası dönem, menopoz dönemi veya tiroid bozuklukları.
8. Dijital Aşırı Uyarılma: Sürekli ekran maruziyeti, dikkat dağınıklığı ve zihinsel yorgunluk nedenidir.
9. Düzensiz Kan Şekeri: Düzensiz beslenme, aşırı şeker tüketimi sonrası dengesizlik sonucu yorgunluk, bulanık düşünme, odaklanma zorluğu görülebilir.
10. Depresyon: Beyindeki bazı nörotransmitter dengesizlikleri ve motivasyon düşüklüğü, düşünce süreçlerini yavaşlatabilir. ‘Depresyonlu bireylerde bilişsel işlevlerde yavaşlama yaygındır (APA, DSM-5 verileri).’
11. COVID-19 sonrası etkiler (Long COVID): COVID-19 pandemisi sırasında, bazı hastalar enfeksiyon sonrası uzun süreli nörolojik semptomlar yaşamıştır. Bu semptomlar arasında beyin sisi, hafıza problemleri ve odaklanma güçlükleri bulunmaktadır.
Trinity College Dublin tarafından yapılan bir araştırma, long COVID hastalarında beyin sisi semptomlarının, kan-beyin bariyerinin zayıflaması ve sistemik iltihaplanma ile ilişkili olduğunu göstermişti.
Beyin Sisinin Tedavisi Nedir?
Multidisipliner bir yaklaşım önerilir. Öncelikle altta yatan sağlık sorunları tedavi edilmelidir. Uyku, beslenme, stres yönetimi ve fiziksel aktivite şeklinde yaşam değişiklikleri uygulanmalıdır. Gerekirse psikolojik destek de alınabilir. Bazı takviyeler de (omega3, b vitaminleri, magnezyum gibi) faydalı olabilir.
Kan-beyin bariyerini korumaya yönelik her yaklaşım beyin sisi gibi semptomları da tedavi edecektir.
Kan-Beyin Bariyeri Nedir?
Beyni zararlı maddelerden koruyan ve yalnızca seçilmiş maddelerin geçişine izin veren, çok sıkı yapıda bir filtre sistemidir. İltihaplanma yapıcı moleküllerin ve toksinlerin beyne ulaşmasını engeller.
Kan-Beyin Bariyeri Neden Bozulur?
COVİD-19 enfeksiyonu, kronik stres, kronik inflamasyon, yanlış beslenme gibi durumlar kan-beyin bariyerini zayıflatabilir.
Kan-Beyin Bariyeri Bozulursa Ne Olur?
- İltihap yapıcı maddeler ve toksinler beyne sızabilir.
- Beyindeki bağışıklık hücreleri aktive olur: Nöroenflamasyon.
- Bu durum sinir hücreleri arası iletişimi yavaşlatır: Zihinsel bulanıklık, unutkanlık, dikkat eksikliği.